Geplaatst door Daar is hij weer met zijn geboortebeperking. Professor-emeritus Etienne Vermeersch (UGent) is een zeer slimme mens, maar over demografie moet hij zich dringend beter leren informeren.
In Knack vond de wijsgeer het nodig om nog eens met volle macht te hameren op één van zijn stokpaardjes. “Het is volstrekt immoreel dat iedereen zoveel kinderen zou mogen hebben als hij of zij dat wil”, stelde Vermeersch, die ervoor pleit om anticonceptie veel feller te promoten.
Pijnlijk, want het pleidooi van Vermeersch is achterhaald. Nu al krijgen vrouwen in de meeste Europese landen gemiddeld minder dan twee kinderen. Dat is al jaren zo, maar eergisteren stond het nog maar eens in de krant (De Morgen, 3/10/12). Hoofdpunt van dat artikel: de Verenigde Naties verwachten dat er tegen 2050 wereldwijd meer zestigplussers dan jongeren zullen rondlopen. Voor Europa verwacht men dat de bevolking meer dan 30 procent bejaarden zal tellen. Opvallend: ook in China en Iran slaat de vergrijzing in alle hevigheid toe. Andere ontwikkelingslanden volgen.
Wat betekent dat nu? Niet meer of minder dan dat de bevolkingsgroei tot stilstand komt. In China gebeurt dat onder dwang van de overheid, in Iran deelt het islamitische regime (!) al vele jaren miljoenen condooms uit en in Europa zijn vrouwen vrijwillig gestopt met grote gezinnen op de wereld te zetten, dikwijls door de verbeterde economische situatie, vaak ook doordat de maatschappij het vrouwen zowat onmogelijk maakt om nog kinderen op te kweken.
Wat voor zin heeft het dan nog om te hameren op de geboortebeperking? De bevolkingsgroei is een probleem van het verleden, niet langer van deze tijd. Nu moeten we in de eerste plaats de consumptie gaan beperken. Vermeersch merkt in Knack terecht op dat de ecologische voetafdruk van een kind uit een rijk land twintig keer zo groot is al die van een Afrikaans kind. Conclusie van de professor? “Dus moet ook in de rijke landen het geboortecijfer omlaag.”
Ondertussen stond gisteren in de krant (De Morgen 4/10/12) dat in Europa de helft van alle groenten en fruit verloren gaat. Dat heeft ongetwijfeld niets, maar dan ook niets te maken met ons verkwistende consumptiepatroon. Het is een probleem dat we slechts kunnen oplossen door vrouwen te stimuleren om nóg minder kinderen te krijgen.
Al jaren ligt het geboortecijfer onder het vervangingscijfer van 2,1 kinderen per vrouw – zonder migratie zal de Europese bevolking onherroepelijk krimpen. Lap, nog méér voedsel dat nooit opgegeten geraakt. Dat er steeds minder jonge mensen zullen overblijven die moeten opdraaien voor een aangroeiend leger bejaarden, is blijkbaar nog niet doorgedrongen tot professor Etienne Vermeersch. Hij blijft steken in de fantasie dat er te te veel kinderen rondlopen.
Mensbrugghe 
Het probleem is dus dat er te veel bejaarden zijn, Ik stel voor dat we hen massaal bewapenen (goed voor de economie) de een burgeroortlog ontketen tussen fans van Thuis en Familie
Proficiat met uw artikel. Ik heb zelf ook mijn best gedaan om op het forum van Knack de hysterie van de overbevolking te kalmeren. Het blijft echter verbijsterend hoe gemakkelijk mensen zich laten inpalmen door het idee dat er nog meer geboortebeperking nodig is, dat terwijl de cijfers al decennia zwart op wit voor iedereen beschikbaar zijn, dat alleen massale immigratie er kan voor zorgen dat België en een hoop andere landen niet zullen uitsterven. Deze immigratie is echter ook niet zomaar een oplossing voor de problemen van de vergrijzing, als die niet gepaard gaat met degelijke integratie (taalkennis en motivatie om te werken). In plaats van aan geboortebeperking te doen, moet men verantwoord omgaan met de middelen die men heeft, solidariteit betonen met hen die het minder goed hebben, onderzoek naar nieuwe technologieën bevorderen en juist geboortes stimuleren wanneer die onder het vervangingsminimum vallen.
Over overbevolking is er al bijzonder veel gepalaverd. Over hoe we beste met zijn allen op deze planeet een zo goed en zo rijk mogelijk leven leiden wordt alleen maar gepalaverd. Misschien wordt het tijd voor actie? Ik ben wel een van die bejaarden in 2050 en de meeste van de lezers van Tim hier ook (Tim zelf inbegrepen). Ik wil geruststelling, ik wil oplossingen zien en geen professor emeritus horen zeggen dat mijn enige kind er ook nog een te veel is.
Sorry voor de wall-of-text, maar dit is een discussie die ik niet vaak kan voeren.
Dat de bevolkingsgroei al tot stilstand komt, vind ik eigenlijk een non-argument – of toch op zijn minst een non-oplossing voor het probleem van relatieve overbevolking. (Zeker als die groeidaling het gevolg is van een verbeterde economische situatie; want dat betekent meestal een per capita stijging van het verbruik van grondstoffen en energie.)
Want wat ik in dergelijke discussies mis, en wat mensen steevast weigeren te lezen in pleidooien van Vermeersch en anderen, is dat niet het aantal mensen van tel is op een bepaald moment, maar wel over een gespreide tijdsperiode – die van de levensloop – en dit steeds in verband met per capita consumptie van grondstoffen, energie en ‘natuurlijke ruimte’ in 3 dimensies. De periode waarin men consumeert neemt, door de stijgende levensverwachting, almaar toe. En consumptie neemt ook toe naarmate men ouder wordt (daarbij moet immers geteld: consumptie van arbeid en diensten geleverd aan mensen op bepaalde leeftijd). Het probleem van het aantal mensen IS dus een probleem van consumptie, en net om consumptie op globaal niveau aan te pakken is een krimp in het inwonersaantal wenselijk.
Al te vaak gaan tegenstanders van bevolkingsinkrimping (of zelfs maar geboortebeperking) er gemakshalve van uit dat we consumptie wel zullen kunnen laten dalen door sensibilisering/nieuwe technologie/”anders gaan leven” (*schrappen wat niet past). Er is echter géén bewijs dat dergelijke trend realistisch is, wel integendeel – consumptie van energie en grondstoffen per capita stijgt gemiddeld gezien, al jaren, ondanks technologische evolutie (we hebben lampen die minder energie verbruiken, maar we hanger er meer en ze bestaan uit zeldzamer grondstoffen…), ondanks sensibilisering (de haters van het ecologische gedachtegoed zijn nog altijd ver in de meerderheid), ondanks “anders gaan leven” (grote schuldige: het op groei gestoelde economische systeem, dat dergelijke initiatieven benadeelt. Maar, en dit wordt vaak genegeerd, ook het gebrek aan – letterlijk! – ruimte op deze planeet waar mensen comfortabel en beschermd kunnen leven, en dus verkiezen te wonen). Bovendien is een groot deel van onze consumptie rechtstreeks gelieerd aan het menselijk recht dat we al decennia lang, terecht, hebben gecultiveerd: dat van het recht op een menswaardig bestaan, in zo goed mogelijke gezondheid.
Ik ben ecologist, van harte trouwens, en daarom ben ik er rotsvast van overtuigd dat er ruimte is om de Westerse consumptie per capita te beperken – er wordt teveel energie en grondstoffen in frivoliteiten gestoken. Maar die beperking reikt niet tot een break-even ecologische voetafdruk – dat is wishful thinking dat aan het naïeve grenst. Gaan we gezondheidszorg beperken? Gaan we niet langer degelijke en tegen de elementen beschermende huizen maken? Gaan we ons niet langer verplaatsen (ook fiets en OV en hun context kosten grondstoffen)? Gaan we elektronische communicatie uitbannen? AL die zaken kosten grondstoffen, en het totaal van zelfs een minimaal rechten-van-de-mens-waardige levensstijl voor 9 miljard mensen (het “streeftotaal” in de link van Pearce; die trouwens een kanjer van een historische fout maakt door te zeggen dat we met de overgang van jagen/verzamelen naar landbouw een verbetering van levenskwaliteit kenden… dat is een stelling van Cipolla die al mateloos verouderd is, en ontkracht door tal van antropologen) gaat meer dan waarschijnlijk ver boven wat de aarde dragen kan.
De hoop op technologische vooruitgang die dat allemaal gaat oplossen is niet meer dan dat: hoop. Die weleens ijdel zou kunnen zijn, getuige de trend. Die ook al te vaak overroepen is: “cradle-to-cradle” gebruikt energie ipv grondstoffen, maar het negatief resultaat blijft hetzelfde. Idem voor algen om energie te produceren; die hebben een negatieve EROEI. Gestage globale bevolkingsafname, daarentegen, heeft als conceptuele oplossing de feiten en de trends aan zijn kant – het correleert met een meer realistische (ergo: trage) daling van het energie- en grondstoffenverbruik per capita, het sluit meer aan op basale ecologische wetten van ‘veerkracht’ (het weergroeidebiet van onze natuurlijke caloriebronnen, bijvoorbeeld), en het heeft het grote mentale voordeel dat de levensstijlaanpassing niet te drastisch is.
Het nadeel van bevolkingsafname is dikwijls aangehaald: “wie gaat er dan werken voor de massa aan ouderen?” Dit is echter al te vaak overtrokken. Ten eerste, zoals ook in de links in het artikel omstandig aangeduid: oudere mensen zijn niet afgeschreven. Ze kunnen langer voor zichzelf en anderen zorgen dan onze pensioenleeftijd verraadt. Ja, dat moet op een andere manier dan ons tegenwoordig economisch paradigma kan begrijpen, maar dat is een andere discussie die trouwens dringend gevoerd moet worden. Ten tweede, en daarmee verband houdend: de menselijke productiviteit per capita is hoog genoeg om enige reserve-in-de-tijd te hebben (zeker als we datgene wat nu wordt toegewezen aan frivoliteiten – elk jaar een nieuwe GSM, elke inwoner een steeds maar meer grondstoffen kostende en minder lang levende auto, een zwembad in ieders tuin… – voor iets anders inzetten). Ten derde is het een zuivere toepassing van exponentie: als we de afname nu inzetten, bijt de huidige en aankomende generatie op korte termijn door een relatief zure appel (die mits genoeg politieke wil gecompenseerd kan worden), lees: ze zullen het met minder moeten doen dan hun ouders. Als we de afname NIET inzetten, echter, bijt op langere termijn ELKE volgende generatie door een appel die ELKE generatie zuurder wordt. Lees: meer kinderen om nu voor onze ouderen te zorgen, betekent dat we er wéér meer moeten hebben als die kinderen zelf oud zijn – het probleem op de lange baan schuiven, heet dat, waarbij het probleem dan ook telkens groter wordt.
Hoe je het ook draait of keert, bevolkingsgroei betekent een afname van de niet-menselijke biomassa en daarmee de natuurlijke rijkdom van de aarde. Altijd. Daar is geen weg naast, nooit. Moleculen die zijn toegewezen aan de mens, hetzij als bouwsteen, hetzij als voeding, hetzij als levenscontext, kunnen niet tegelijk aan iets anders toebehoren – aan een kastanjeboom, een jachtluipaard, een ijzerertsader. De natuurlijke ruimte van de aarde is bovendien, tot spijt van wie het benijdt, beperkt. En eindig. Verwachten dat de bestaande bevolking terugplooit op een per capita verbruik van natuurlijke bronnen dat gelijk staat aan de inwoner van menig ontwikkelingsland is onrealistisch (zeker als het grondstoffenverbruik dat nodig zou zijn om tot inventies te komen die zulks “pijnloos” laten gebeuren wordt meegerekend); verwachten dat 9 miljard mensen dat kunnen, is zo mogelijk nog gekker. Het is waar: we kunnen véél efficiënter omspringen met energie en grondstoffen, maar de mogelijkheden zijn kleiner dan wat zou moeten om dergelijk bevolkingstotaal een bestaan conform de rechten van de mens te laten leven. Bovendien blijft er met elke bijkomende mens minder aarde over, en de voor de mens comfortabel geachte (of zelfs maar: geschikte) plaats daarop staat nu al onder de druk, en dat gaat – gegeven de klimaatverandering – nog verergeren. En dan zwijgen we nog over het socioculturele gegeven: vanaf een relatief snel behaalde basisgrens betekent lineaire groei van bevolkingsdichtheid altijd exponentiële groei van maatschappelijke problemen (het gedraagt zich een beetje als ‘dalend grensnut’) die telkens weer meer grondstoffen en energie vragen om te compenseren.
We hebben gekozen om de voor veel dieren op deze aarde geldende biologische wetmatigheid van veel geboorten en veel sterfgevallen op één deel van die equatie aan te pakken – we zorgen voor al onze nakomelingen, ook de zwaksten, opdat zij een gezond en vol leven kunnen leiden. En we willen ook steeds langer leven. En daar vind ik niks mis mee – ik ben immers zélf zo’n nakomeling die er dankzij de medische wetenschap is “doorgesleurd”, en ik zou voor mijn eigen kind net hetzelfde willen – tevens wil ik zo lang mogelijk kwaliteitsvol leven, en ik wil hetzelfde voor ieder ander. Maar dit kost grondstoffen en energie, die allebei geconcentreerd zitten in een eindige natuurlijke ruimte. Laat ons dus ook het andere deel van de equatie aanpakken; het aantal geboorten. En aangezien we nu voorbij de grens van het natuurlijk bereik van onze aarde zitten, en een drastische per capita krimp van grondstoffenverbruik onrealistisch is (om grotendeels diezelfde redenen als het zorgen voor onze zwaksten), is een gestage krimp tot een lager globaal bevolkingstotaal wenselijk. Wie een beter idee heeft (en een ethischer dan “gooi er een bom op” of “schaf gezondheidszorg voor zwakken af”), mag het zeggen.
(Overigens, iets dat ik nooit heb begrepen: uit links-kritische hoek hoor je vaak de vraag “waarom moet de economie groeien?”. Terecht, trouwens. Maar waarom dan niet ook de vraag “waarom moet de bevolking groeien?”.)
Kritisch-links zegt niet dat de bevolking ‘moet’ groeien. Kritisch Links zegt eerder ‘wie zijt gij om te oordelen over mijn kinderen?’ en ook u ‘welk argument vertrekt niet vanuit een eurocentrisch denkkader van ‘vraag en aanbod’. Juist ja, andere culturen hebben ook denkbeelden ontwikkeld over deze vraagstukken. Weliswaar buiten ‘ons’ wetenschappelijk denkkader maar daarom niet minder waardevol.