Geplaatst door 
België heeft zijn eigen legertje eco-warriors: de Field Liberation Movement zal op zondag 29 mei een experimenteel patattenveld in Wetteren vernietigen. Op het proefveld testen de UGent, het Vlaams Instituut voor Biotechnologie, de Hogeschool Gent, het Instituut voor Landbouw- en Visserijonderzoek en chemiereus BASF aardappellijnen uit die resistent gemaakt zijn tegen de aardappelziekte. De actievoerders zullen de genetisch gemodificeerde aardappelen uit de grond halen en vervangen door biopatatten.
Voor De Morgen van zaterdag 12 maart 2011 schreef ik een artikel over de actie tegen de genetisch gemodificeerde organismen (ggo’s).
Flauwekul
Omdat een nieuwsstuk slechts beperkt is in lengte kon ik maar weinig achtergrondinformatie over de patatten in kwestie kwijt. Wel nu, het zijn coole aardappelen. De Field Liberation Movement zegt dat de veldproef in Wetteren nutteloos en gevaarlijk is, maar René Custers van het VIB spreekt dat tegen.
“Dat is flauwekul. Deze proef is absoluut niet gevaarlijk. Wij gebruiken nartuurlijke resistentiefactoren die voorkomen in wilde aardappelrassen. Wel wordt er tijdens de proeven een marker gebruikt voor antibioticaresistentie. Maar de aardappellijnen die uiteindelijk op de markt zullen belanden, zullen die marker niet bevatten. Qua veiligheid is er niets mis met onze aardappelen”, stelt Custers. “En nutteloos? Nu zijn er al aardappellijnen op de markt met een bepaalde resistentie tegen Phytophthora infestans. Die zijn verkregen via conventionele veredeling, dus door aardappelrassen te kruisen. Dat kost heel veel moeite en duurt tientallen jaren. Via genetische modificatie boek je veel sneller resultaat. Een ander voordeel is dat je in één stap meerdere resistentiefactoren kunt inbrengen. Bij conventionele veredeling kun je maar een resistentiefacter tegelijk inbrengen. Als één resistentiefactor met een kans van 1 op 1.000 wordt doorbroken, wordt een dubbele resistentiefactor met een kans van 1 op 1000 x 1000 doorbroken en een een driedubbele resistentie met een kans van 1 op 1000 x 1000 x 1000. Meervoudige resistenties zijn dus vele malen duurzamer.”
Ratten-DNA
“Ik zou hier zeer graag eens over discussiëren met de tegenstanders”, geeft Custers nog mee. “Een tijdje geleden hebben we al een heel goed gesprek gehad met een aantal Vlaamse bio- en milieuorganisaties. Dat was heel leerzaam voor beide kanten. We willen dat in het kader van het veldproefproject veel meer doen. Milieuorganisaties zien wel het verschil tussen dit aardappelproject en andere ggo-toepassingen. Maar het is blijkbaar nog een brug te ver om dat publiek toe te geven.”
De nuance zit er hem in dat er voor de veldproef in Wetteren cisgene patatten gebruikt worden, en geen transgene. Wat wil dat zeggen? Dat de aardappelen enkel soorteigen genetisch materiaal kregen ingeplant, en dus geen – ik zeg maar iets – ratten-DNA of reptielengenen. Het publiek hoeft niet bang te zijn voor moorddadige Frankensteinpatatten die argeloze voorbijgangers in de nek zullen springen en doodbijten.
Lobbywerk
Toch is de Field Liberation Movement niet overtuigd door dat argument. “Zelfs al zijn de aardappelen in Wetteren cisgeen, dan nog is hun genetische code veranderd”, benadrukt Steven, één van de initiatiefnemers, aan de telefoon. “Je weet nog altijd niet wat de gevolgen zijn. Je verandert DNA, maar je weet niets van de context waarin de nieuwe genpatronen terechtkomen. Wij zijn tegen veldproeven in openlucht en vinden dat men het voorzichtigheidsprincipe moet hanteren voor dergelijk onderzoek. Het risico van een ggo-besmetting van de grond is niet uitgesloten. Bij eerdere proeven met maïs is ook al gebleken dat naburige velden gecontamineerd waren. Hou ggo’s alsjeblieft in het labo.”
Steven wijst er ook op dat de FLM niet zozeer protesteert tegen het gevaar van deze specifieke veldproef. “Overal in Europa staat de ggo-industrie te trappelen om ingang te vinden. Met dergelijke experimenten proberen ze hun legitimiteit te vergroten. Dat is niet het resultaat van democratische besluitvorming, maar van lobbywerk. De universiteit kruipt op de knieën voor internationale firma’s, terwijl ze het algemeen belang moet dienen.”
Agent Orange
Rector Paul Van Cauwenberge van de UGent is niet te spreken over die beschuldiging. “Commercie speelt geen rol in dit project, enkel het wetenschappelijke belang telt. Wij doen ook niet aan productie. Dit is een onderzoek. Met grote bedrijven als Monsanto hebben wij niets te maken en dat willen we ook niet.”
De multinational Monsanto is één van de grote spelers in de wereldmarkt voor herbiciden. Tegelijk is het marktleider voor de productie van gemodificeerde zaden. “De grootste productie van ggo’s zit hem in het creëren van gewassen die resistent zijn tegen herbiciden. Nu al komt een zeer groot deel van de eiwitproducten voor de Europese veestapel uit genetisch gemodificeerde soja uit Zuid-Amerika. Die soja is resistent gemaakt tegen het herbicide glyfosaat, dat door Monsanto verkocht wordt onder de naam Roundup. Datzelfde bedrijf is ook marktleider voor genetisch gemodificeerde zaden. Dat leidt tot een centralisering van de voedselproductie”, zegt Steven. “Ondertussen duikt er al superonkruid op dat resistent is tegen glyfosaat. De oplossing? Een herbicide dat vergelijkbaar is met Agent Orange.”
Pertinente onwaarheid
Volgen de FLM heult het VIB met de grote multinationals. “Het VIB heeft zelf heel weinig wetenschappelijk belang bij het onderzoek naar die aardappelen. De veldproef heeft de bedoeling om tegenstanders van genetische modificatie te counteren. Men streeft naar aanvaarding van genetisch gemodificeerde gewassen. We hebben het gevoel dat het VIB de poorten voor ggo’s wagenwijd wil openzetten. Daarbij is het goed om weten dat het VIB voor de helft gesponsord wordt door grote bedrijven”, stelt Steven onomwonden.
“Dat is een pertinente onwaarheid”, reageert Custers. “Het VIB heeft een breed scala aan overeenkomsten met heel wat bedrijven, maar dat levert bijlange niet de helft van de middelen waarmee VIB onderzoek doet. Het ligt eerder in de ordegrootte van 12 à 15 procent. Samenwerken met bedrijven is vaak ook de enige manier waarop interessante vindingen hun weg kunnen vinden naar consumenten en producenten. Een publieke instelling is niet in staat die zaken zelf te ontwikkelen en op de markt te brengen.”
“Ggo’s worden geassocieerd met multinationals”, erkent Custers. “Ook in onze veldproef is BASF aanwezig. Maar het meeste materiaal in de proef is afkomstig uit publiek onderzoek en is uiteindelijk bestemd voor kleinere bedrijven.”
Transgene modificatie
Maar dat de veldproef een communicatiedoel dient, wordt niet ontkend. Integendeel zelfs. “Wij willen net tonen dat dit experiment veilig is. De bedoeling is om informatie te verschaffen, zodat het publiek zich zelf een oordeel kan vormen. Wij willen communiceren wat de voordelen zijn van deze aardappel”, legt Godelieve Gheysen, professor moleculaire biotechnologie, uit. “Onze boodschap is dat deze ggo-aardappelen grote voordelen hebben, zowel voor het milieu als voor de boer. Wat wij doen, is vergelijkbaar met conventionele veredeling, alleen gebeurt het veel sneller en met een resistentere aardappel als resultaat. Wij hebben het VIB gevraagd om in dit project te stappen omdat zij ervaring hebben met communicatie en met de vergunningen die nodig zijn voor een veldproef.”
“Voor het brede publiek is het moeilijk om een genuanceerd oordeel te vormen”, beseft Custers. “Milieuorganisaties creëren een sfeer van onzekerheid, waardoor het publiek snel geneigd is ggo’s als gevaarlijk te bestempelen. Die boodschap blijft hangen. Maar er is een groot verschil tussen transgene en cisgene modificatie. Bij transgene modificatie wordt soortvreemd genetisch materiaal binnengebracht. Onze veldproef moet echter uitsluitend cisgene aardappellijnen opleveren.”
Minder pesticiden
Volgens de universiteit kunnen de gemodificeerde aardappelen ervoor zorgen dat boeren tot 80 procent minder schimmelbestrijdende middelen moeten spuiten. Daarom supportert ook de Boerenbond voor de veldproef. “We bekijken experimenten met ggo’s van geval tot geval. Als zo’n experiment bijdraagt tot duurzame landbouw, dan wijzen wij het niet af. In het geval van deze aardappelen zijn wij ervan overtuigd dat ze zeer positieve effecten hebben voor het milieu”, verklaart François Huyghe.
Huyghe is zich bewust van de technieken van de zaden- en pesticidenmultinationals, maar wil het experiment van de UGent daar niet mee geassocieerd zien. “Deze ggo’s zijn niet resistent tegen pesticiden, maar tegen de aardappelziekte, waardoor boeren net minder pesticiden zullen moeten gebruiken. En daarom steunen wij dit experiment.”
Onnatuurlijke technologieën
“Wij beseffen dat de aardappelziekte zeer nadelig is voor boeren”, erkent Steven van de FLM. “Maar ook via conventionele veredeling kunnen aardappelen resistent gemaakt worden tegen Phytophthora infestans. Laat ons daarom onze energie steken in rasveredeling in plaats van genetische modificatie.”
“De vernietiging van de veldproef lijkt me toch de verkeerde manier om die boodschap te verkondigen”, vindt Custers. Vanwaar komt die weerstand tegen ggo’s volgens hem? “De tegenstand tegen ggo’s is tweeledig. Enerzijds zijn sommige mensen bang. Ze zijn tegen onnatuurlijke technologieën – maar je kunt eindeloos discussiëren over wat natuurlijk is en wat niet. Anderzijds hebben veel tegenstanders van ggo’s een probleem met grootschalige industrie. Zij pleiten voor een kleinschalige, lokaal verankerde landbouw – zoals door de biolandbouw nagestreefd wordt. Maar daar kun je niet voor de volle 100 procent op steunen. Grootschalige, geïndustrialiseerde landbouw blijft nodig voor de voedselproductie. Zeker als je die op wereldwijde schaal beschouwt en rekening houdt met het feit dat steeds meer mensen in steden wonen.”
In de aanloop naar 29 mei belooft de Field Liberation Movement alvast enkele andere acties om het publiek alvast warm te maken. De UGent is niet van plan om te wijken. “Alle vergunningen die nodig waren, hebben wij gekregen. De federale overheid heeft ons toestemming gegeven voor deze veldproef”, argumenteert Van Cauwenberge. “Wij blijven achter onze zaak staan. Als je democratische toestemming hebt gekregen, moet je niet zwichten voor niet-democratische drukkingsgroepen. Wij zullen trachten de schade tot een minimum te beperken. Het is mijn plicht om die gewassen te beschermen.”
Mensbrugghe 
Het is nogal sterk de huidige federale regering democratisch te noemen en bewegingen die vanuit eigen middelen betaald worden ondemocratisch te bestempelen.
Dit terwijl de Ugent de bologna-verklaring afkeurde in tegenstelling tot die federale regering. Het begrip academische vrijheid heeft blijkbaar bij deze rector geen inhoud.
Blijkbaar word je sinds Bologna pas rector als je geen kritiek uit t.o.v. politici en kapitaalkrachtige lobby’s.
Dit zijn geen wetenschappelijk integere uitspraken, als wetenschapper moet je durven toegeven dat er nog altijd risico’s bestaan en die ook uitleggen, of is de Ugent echt een marketingbureau geworden?
Durf denken, maar zwijg? Neen, bedankt!
Ghowzeg! Machtig interessant artikel, waarom komen zo’n dingen niet meer in de gazet in plaats van al de flauwe zever en gemeenplaatsen en oppervlakkige kretologie die een een mens daar tegenwoordig in moet lezen. Petje af en bedankt, eindelijk een beetje begrijpelijk geschreven uitleg.
Die tekst heeft, weliswaar in kortere versie, in de krant gestaan, hoor. Op 13 maart in De Morgen. Dankzij het internet blijft de lange versie gewoon voor iedereen beschikbaar.
Propaganda van de agro-industrie: “Zij pleiten voor een kleinschalige, lokaal verankerde landbouw – zoals door de biolandbouw nagestreefd wordt. Maar daar kun je niet voor de volle 100 procent op steunen. Grootschalige, geïndustrialiseerde landbouw blijft nodig voor de voedselproductie. Zeker als je die op wereldwijde schaal beschouwt en rekening houdt met het feit dat steeds meer mensen in steden wonen.”
De opbrengst van een meer diverse lokale landbouw is in termen van hoeveelheid voedsel groter dan die van de grootschalige monocultuur van de agrobusiness. Alleen heb je daar meer personeel voor nodig en levert dat geen megawinsten op. De wereldwijde schaal is niet helemaal gelogen als je ziet dat er van elke soort voedsel en drank ongeveer evenveel ton geëxporteerd wordt als geïmporteerd in de geïndustrialiseerde landen, en je ervan uitgaat dat dit nodig is (voor extra handelsactiviteit en winst is dat zelfs correct). Je zou eventueel ook kunnen nadenken en het als een verspilling zonder voorgaande kunnen zien. Dat ziektes zo’n (financiële en productie-) impact hebben hangt ook samen met de productiewijze van de industriële landbouw: de monocultuur. Er wordt geld verdiend door eerst problemen te creëren en er vervolgens oplossingen voor te verkopen. In bepaalde streken van Italië kennen ze dat systeem al honderden jaren 🙂
Zelfs de ggo-onderzoekers van de UGent erkennen dat bedrijven als Monsanto op of zelfs over de rand van het malafide handelen. Maar wat je zegt, kan hoegenaamd niet verantwoorden waarom de veldproef in Wetteren (deels) werd vernietigd. Als je wilt discussiëren over de manier waarop voedselproductie wordt georganiseerd, discussieer dáár dan over. Maar ga niet zomaar alle onderzoek naar genetische modificatie op de brandstapel gooien omdat enkele multinationals misbruik maken van de technologie. Dit debat is er één over volksgezondheid, niet over de wenselijkheid van winsten in de agrarische sector. Da’s een andere discussie.
Wat ik graag zou willen weten is dit: wat doet ILVO/VIB/UGent precies met haar vindingen? Ik neem aan dat die worden gepubliceerd in een vaktijdschrift. OK, maar wat daarna? Wordt de verkregen ‘sleutel’ gepatenteerd? Zo ja, wat is daarvan het opzet? Mochten ILVO/VIB/UGent daar transparant in zijn, zou dat al heel wat helpen om dit onderzoek te kaderen. Zodra er sprake is van ‘verkoop’ aan een multinational die vervolgens via een licentiesysteem kan bepalen wie die aardappel teelt, dan hebben die lui er alvast een hevige tegenstander bij. Biologisch materiaal hoort ‘vrij’ van patenten te zijn, zoniet wijst dat m.i. op een volkomen gebrek aan ethisch bewustzijn bij de betrokken onderzoekers.
Goeie vraag. Het antwoord is echter teleurstellend: de cisgene aardappellijnen op het proefveld zijn niet ontwikkeld door de UGent, het ILVO of het VIB. De patatten die in Wetteren geplant zijn, komen van de universiteit van Wageningen. Het is die universiteit die de meeste kennis ter zake in huis heeft – de onderzoekers in Gent waren slechts veredelde bèta-testers.
Je opmerking wijst op een lacune in m’n artikel. Daarin had inderdaad de oorsprong van de aardappellijnen moeten staan. Het zou interessant zijn om weten wat ze in Wageningen allemaal met hun kennis aanvatten.
Instinctief ben ik ook tegen patenten voor genetische code. Alleen vraag ik me dan af: hoe maak je dergelijk onderzoek rendabel en wordt het algemeen belang per se gefnuikt door zo’n patent? Is het eventueel mogelijk om het eigendom van een patent toe te wijzen aan een onafhankelijke instelling, die op haar beurt licenties verkoopt aan bedrijven? Dat firma’s – of ze nu banden produceren dan wel yoghurt – winst nastreven, blijkt uiteindelijk ook niet tegen het algemeen belang in te gaan zolang er voldoende concurrentie en pluralisme zijn. Bij de productie van medicijnen zien we overigens dat innovatie stilvalt zodra er geen erkenning is voor intellectueel eigendom. Het zou daarnaast weleens kunnen dat patenten net goed zijn voor de volksgezondheid omdat er dan controle is op de producten die op de markt verschijnen.
Beste allen,
Ik heb een tekst van de wetenschappers gevonden die voor leken bedoeld was inzake de aardappelen waarin ik dacht gelezen te hebben dat de BASF-aardappel (voor de zetmeelindustrie) ook herbicide-resistent is. 80% van de GGO’s zijn pesticide-resistent: er kan op de teelt gespoten worden zonder dat hij er zelf last van heeft. Ook deze GGO valt daar dus onder. Toch niet zo duurzaam dus…. Nu meer en meer boeren inzetten op mechanische onkruidbestrijding in navolging van de biologische methodes, gaat men zo weer terug richting: spuit maar op: dat vraagt minder werk en zo houdt men de prijzen laag, dat is natuurlijk de bedoeling: goedkope grondstoffen voor de industrie. De boeren gaan van geen enkele GGO beter worden.
Dit is het soort veralgemenende commentaar dat het hele debat ondergraaft. Ja, er was één lijn van de 27 aardappellijnen van BASF. Maar die lijnen waren allemaal gericht op resistentie tegen ziektes, niet tegen herbiciden. “De boeren gaan van geen enkele GGO beter worden”, is een stellingname die al te eenvoudig is. Dat kun je niet met zekerheid zeggen, tenzij je lid bent van de Gereformeerde Anti Genetisch Gemodificeerde Kerk of zo. Jammer, o zo jammer dat de mensen die verkondigen dat zij het debat op gang gebracht hebben ons ook al op voorhand de gewenste conclusie van dat debat door de strot proberen te rammen.
Het lijkt alsof de biotechniekers alles onder controle hebben: ze plukken een stukje gen hier, ze weten perfect waar dat voor dient, ze plakken dat elders, en ze zeggen dat ze dat perfect kunnen plakken waar ze willen en ze weten ook perfect wat dat voor effect zal hebben….
Ik ben zelf ook wetenschapper (evenwel geen bioloog). Ik heb wel serieus wat vragen bij de controle die de biotechniekers beweren te hebben.
Zo schijnt het plakken nogal ‘at random’ te gebeuren. (zie http://www.gentech.nl/info/wetenschap )
Verder zijn er nogal wat zogenaamde ‘neveneffecten’ zoals blijkt uit het rapport Unintended Effects of Genetic Manipulation (http://natureinstitute.org/nontarget/report_class.php ).
Misschien een gevolg van het at random geplak, of een reactie van het organisme op de nieuwe context die gecreëerd werd?
Als ik dat zo bekijk, lijkt me de kennis over genen, DNA en hoe die het leven sturen, nog erg beperkt, en vind ik dat er met het voorzorgprincipe heel licht wordt omgegaan.
Verder kan ik dit niet loskoppelen van een evolutie naar een agro-industrie, een evolutie waarvan de motor het grote geldgewin is, en wat in India tot drama’s heeft geleid (zie http://www.chrgj.org/publications/docs/every30min.pdf ).
Spijtig dat over dat alles gezwegen wordt.