Turken

Hemelvaart, Schmemelvaart. Ik heb gewerkt, gisteren. De hele middag rondgelopen in de Wondelgemstraat in Gent. Turken gevraagd waarom ze toch zo fanatiek voor de nationale ploeg van hun land van oorsprong blijven supporteren. Wijze gasten, die Turken.

Als Turkije vanavond de Rode Duivels inblikt, weet iedereen al wat er zal gebeuren: alle Turkse wijken in België zullen ontploffen. Karavanen van toeterende auto’s zullen voor een hels kabaal zorgen. Zouden ze ook zo luidruchtig vieren als België wint? Neen. Waarom niet? In de onderliggende reportage staan enkele antwoorden.

Vandaag staat deze repo in De Morgen – koop die gazet, want er staan prachtige foto’s bij van Jonas Lampens. Dit is de lange, ongekapte versie. Zoals altijd mijn favoriete versie.

Sommige Turkse Belgen zijn Belgischer dan andere, maar allemaal zijn ze even Turks. Dát is de reden waarom Belgische Turken vanavond, bij de cruciale wedstrijd België-Turkije, massaal voor hun land van oorsprong zullen supporteren. ‘Sport en nationalisme hangen sterk samen. En Turken zijn heel nationalistisch.’ Op zoek naar de Turkse voetbalziel.

“Dat de beste moge winnen!”, zegt Ahmet Sönmez (38) met een gulle lach. Hij haalt grijnzend zijn schouders op als ik vraag wie er dan de beste is. “Ik heb de dubbele nationaliteit, ik win altijd bij zo’n duel.”

Ahmet zit met enkele vrienden te keuvelen op het trottoir van de drukke Wondelgemstraat, de bruisende slagader van de Gentse Rabotwijk. Net als zovele andere Turkse Gentenaars genieten ze van het mooie weer. Dit is hun wijk. Nergens anders in België vind je zoveel Turkse winkels, cafés, restaurants, bakkers en slagers bij elkaar.

Het is ook deze straat die vol claxonnerende wagens zal stromen als het Turkse elftal wint van de Rode Duivels. Waarom toch? “Omdat het Turken zijn natuurlijk! Je kunt het kind uit het land halen, maar het land niet uit het kind”, zegt Ramazan Göktepe (42). Hij is eigenaar van grand café Godot, een chique brasserie in het historische centrum van Gent. Op zijn menukaart zul je geen Turkse specialiteiten vinden, maar toch blijft hij zijn roots koesteren. “Natuurlijk zal ik supporteren voor Turkije”, knikt hij. “Al vrees ik wel dat het een gelijkspel zal worden. België is goed bezig de laatste tijd.”

Cemal Yilmaz (29) vreest geen gelijkspel, hij hóópt erop. “België mag zelfs winnen. Want als Turkije wint, zal het hier weer wat zijn.” Cemal baat het Kamli Kösk Café uit in de Wondelgemstraat en heeft duidelijk geen zin in opstootjes na een Turkse zege. “Mensen moeten vredevol naar het voetbal kijken. Sommige jongeren zijn helaas boelzoekers. Als Belgen in Turkije zouden doen wat sommige Turken hier doen, ze zouden slaag krijgen”, zucht hij. “De meeste Turken zijn fanatiek, maar mij maakt het niet veel uit wie er wint. Voetbal en politiek interesseren mij niet.”

Daarmee is hij een onwaarschijnlijk grote uitzondering. Volgens sporteconoom Trudo de Jonghe, die aan de Lessiushogeschool het vak ‘sport in de wereld’ geeft, hangen voetbal en politiek net heel hard samen. “Sport is ontstaan in de negentiende eeuw, toen ook het nationalisme opkwam”, doceert De Jonghe. “Sport is één van de natievormende elementen, naast geschiedenis, religie of het leger. Het is niet voor niets dat voor een internationale sportwedstrijd nog altijd de volksliederen worden gespeeld. Daar komt nog bij dat Turkije een heel nationalistisch land is. Dat kun je van België niet zeggen.”

Sociologe Klaartje Van Kerckem, die aan de UGent onderzoek doet naar de multidimensionaliteit van identiteit, kan zich vinden in die analyse. “Symbolische etniciteit is het laatste wat verdwijnt bij migranten. Voor Turken is voetbal daar een voorbeeld van, net zoals hun keuken”, zegt ze. “Ik ken niemand die zich schaamt om Turk te zijn. Ze zijn zeer nationalistisch, hoe Belgisch ze zich ook voelen. Die twee identiteiten kunnen perfect samengaan. Al is Turk zijn eerder iets cultureels. Ze voelen zich het best bij Turkse mensen. Belg zijn is meer iets wettelijks. Daarmee willen ze aangeven dat ze hier geboren zijn.”

Volgens haar is de Turkse identiteit bij alle Turken, overal in België, even sterk. Het verschil zit hem in hun identificatie met België. “Hoe negatiever de reacties op hun Turkse identiteit, hoe minder Belg ze zich voelen”, verklaart Van Kerckem.

Het is zowaar het verhaal van Mevlüt Tapmaz (31), uitbater van Hisar Snack in de Wondelgemstraat. Ook hij hoopt dat Turkije de Rode Duivels vanavond verslaat. “Negentig procent van de Turken is voor de Turkse ploeg”, stelt hij. “Hoe dat komt? Het nationalisme, hé. En hier zijn we een minderheid. België aanvaardt ons niet. Ik heb veel Belgische klanten. Ze zijn altijd zeer vriendelijk. Maar als je dieper ingaat op thema’s als migratie, komt er een onderliggende afkeer naar boven. Zelfs van mensen van wie je ’t niet had verwacht”, zegt hij met spijt in zijn stem. “In vele discotheken en cafés worden we gediscrimineerd: we mogen er niet binnen omdat we ‘zwartkopjes’ zijn. Maar ik ben hier óók geboren. Op den duur draai je je om, keer je je af. Waarom zou je nog moeite blijven doen om aanvaard te worden als Belg?”

Cemal Yilmaz volgt dat denkspoor niet. “Sommige Turken moeten zich toch beter integreren. We zitten hier nu al veertig of vijftig jaar in België en waar staan we?”, merkt hij op. In het gezin waar hij opgroeide, moest hij zich niet te nationalistisch gaan gedragen, onvervond hij snel. “Toen ik een jaar of acht was, liep ik op een dag op straat met een Turkse vlag rond mijn schouders – niet eens vanwege een voetbalmatch of zo. Ik heb toen serieus onder mijn voeten gekregen van mijn oudere broer”, herinnert hij zich.

In de meeste Turkse gezinnen lijkt het tegenovergestelde echter te waar te zijn: daar wordt nationalisme op prijs gesteld. “Vergeet niet dat vele ouders die in Turkije opgegroeid zijn nauwelijks scholing gekregen hebben. Als ze op de schoolbanken iets geleerd hebben, was het de grootsheid van het Ottomaanse Rijk en dat ze Ataturk niet mogen beledigen. Er is sprake van indoctrinatie”, zegt De Jonghe scherp.

Zo cru wil Van Kerckem het niet verwoorden, maar ook zij erkent dat nationalisme meegegeven wordt met de ouders. “Door huwelijksmigratie wordt het voortdurend versterkt”, vult ze aan. Maar er is nog een ander aspect: Turken zullen hun ouders nooit de rug toekeren. “Het is zéér uitzonderlijk dat iemand volledig breekt met de groep. Hun respect voor hun ouders en familie is daar veel te groot voor”, zegt Van Kerckem.

Die trouw aan de groep zorgt er volgens De Jonghe voor dat de Turkse gemeenschap een beetje aan de zijkant staat. “In Gent wonen enkele familieclans samen in een beperkt aantal wijken die haast monocultureel zijn. De Turken spreken Turks, ze kijken naar de Turkse tv en ze lezen Turkse kranten”, somt De Jonghe op.

Helemaal gelijk kan ik hem niet geven. De Turken die wij te spreken krijgen in de Wondelgemstraat drukken zich haast allemaal uit in accentloos Gents. “Wij zitten tussen twee vuren”, beseft Mevlüt. “Turkije is mijn vaderland, België mijn moederland. Als we in Turkije komen, horen we: ‘Kijk, de Europeanen zijn daar.’ Terwijl we hier niet als echte Belgen worden beschouwd. Daarom zul je geen enkele Turk met een Belgische vlag op straat zien komen als de Rode Duivels winnen. Het zit nochtans in onze cultuur om te vieren.”

Mevlüt is wel de uitzondering op zijn eigen regel: trots haalt hij een Turkse én een Belgische vlag te voorschijn. “Als de Duivels winnen, hang ik de Belgische vlag uit, zeker weten. Je moet sportief blijven”, zegt hij nuchter.

Maar hij blijkt niet de enige die de Duivels nog koestert. Enkele jongelingen in een blinkende Duitse luxewagen stoppen netjes in het midden van een kruispunt om ons te woord te staan. Ja, natuurlijk rijden ze met de Turkse vlag rond als België wint. “Maar als de Rode Duivels winnen, zal het met de Belgische zijn. Geen probleem! Ik supporter ook voor AA Gent, hé”, lacht de chauffeur.

Gürbüz Zeki (48), die voor de parochiekerk op een bankje zit met twee kameraden, zal geen enkele vlag laten wapperen. “Ik supporter nu wel voor Turkije, maar eigenlijk heb ik het liefst een gelijkspel. Dan zal er geen ruzie zijn. Als België tegen eender welk ander land speelt, hoop ik dat België wint. Ik woon hier al veertig jaar, ik ben ook Belg.” Toeterend door de straten rijden zal hij al zeker niet doen. “Oh, neen. En mijn kinderen ook niet! Niemand heeft het recht om andere mensen zo te storen.”

Gürbüz beseft natuurlijk dat zijn straat hoedanook vol claxonnerende wagens zal staan als Turkije wint. “Ach, dat lawaai, dat zijn we ondertussen al gewoon”, zegt Georgette Thienpont (68), die haar hondje komt uitlaten. “Het is wel goed dat burgemeester Daniël Termont beslist heeft dat dat maar tot een bepaald uur kan. Ze mogen vieren, maar moet dat echt op zo’n manier? Ik hoop dat de Belgen winnen, het zal dan kalm zijn.”

Ahmet, die enkele meters verder zit, volgt het gesprek geamuseerd. “Jullie moeten ook maar eens gaan claxonneren als jullie winnen. Zolang er maar geen vandalisme is!”, zegt hij van op zijn krukje.

Het is echter niet enkel voor de stilte dat Georgette de Rode Duivels steunt. “De Belgen zouden best wel wat harder mogen supporteren voor hun team. Dan zouden de spelers beter hun best doen. Bij de Turkse voetbalfans zie je toch meer samenhorigheid”, stelt ze kritisch vast.

“Als België beter zou voetballen, zouden er misschien meer Turkse supporters zijn voor de Rode Duivels”, vermoedt Van Kerckem. “Het niveau van ons voetbal is niet te vergelijken met dat van het Turkse vaderland.”

“Normaal gezien supporteren veel Turken die ik ken wel voor de Duivels, maar die speelden tot voor kort écht slecht”, zegt ook Ramazan hoofdschudend. “Het is zelfs zo erg dat ze zeggen: als Turkije niet voorbij België geraakt, verdienen ze niet om naar het WK te gaan.”

Cemal ligt er allemaal niet van wakker. “Ik hoop in de eerste plaats op een goede regering”, zegt hij bezorgd. Welke Belg niet?